Ağrı, yalnızca efsaneleriyle değil; Hititlerden Urartulara uzanan kadim uygarlıkların izleriyle de Anadolu’nun en kadim tarih noktalarından biri.
Türkiye’nin doğusunda, göğe yükselen Ağrı Dağı'nın eteklerinde yer alan Ağrı ili, yalnızca Nuh’un Gemisi efsanesiyle değil; binlerce yıl öncesine uzanan kadim uygarlıklara ev sahipliği yapmasıyla da dikkat çekiyor. Hititlerden Urartulara, Medlerden Perslere, ardından Roma ve Bizans’a dek pek çok güçlü medeniyet, bu verimli topraklarda izler bıraktı.
Urartuların Kuzeydoğu Karakolu:
M.Ö. 9. yüzyılda Van merkezli olarak kurulan Urartu Krallığı, Ağrı bölgesine kadar yayılan geniş bir coğrafyada hüküm sürdü. Urartuların, Doğubayazıt çevresinde inşa ettiği savunma yapıları ve su kanalları bugün hâlâ kısmen görülebiliyor. Özellikle Doğubayazıt’taki Urartu Kalesi, bu uygarlığın mühendislik zekâsını gözler önüne seriyor.
Hititlerin İzleri ve Asur Ticareti:
Daha önceki dönemlerde Hititlerin etkisi altında kalan bölgede, yapılan yüzey araştırmalarında Hitit seramiklerine ve Asur ticaret kolonilerine ait kalıntılara rastlanmıştır. Ağrı’nın kuzeybatısındaki Patnos ilçesi, bu anlamda arkeolojik olarak büyük potansiyele sahiptir.
İshak Paşa Sarayı: Geçmişin Mimari İncisi:
Kadim uygarlıkların izlerini Osmanlı döneminde taşıyan en önemli yapı ise şüphesiz İshak Paşa Sarayıdır. 17. yüzyıl sonlarında inşa edilen bu saray, Urartu kaleleriyle benzer bir konumlandırma mantığıyla yüksek bir noktaya yapılmıştır. Saray, Ağrı’nın tarihi derinliğine adeta mimari bir saygı duruşudur.
Nuh’un Gemisi Efsanesi ve Arkeolojik Umutlar:
Ağrı Dağı’nın eteklerinde yer alan ve uydu görüntüleriyle dikkat çeken Durupınar Formasyonu, bazı araştırmacılar tarafından Nuh’un Gemisi’ne ait izler olarak değerlendirilmiştir. Bilimsel bir kesinlik olmamakla birlikte bu alan, hem turizm hem de arkeoloji çevrelerinde hâlâ gizemini koruyor.
Son yıllarda yapılan yüzey araştırmaları ve kurtarma kazıları, Ağrı’nın bilinmeyen tarihini gün yüzüne çıkarmaya başladı. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın desteklediği projeler kapsamında, bölgedeki antik yerleşim alanları kayıt altına alınıyor. Uzmanlar, ilerleyen yıllarda Ağrı’nın Anadolu’nun doğusundaki en önemli arkeolojik merkezlerden biri olabileceğini belirtiyor.
Mahsuni İZCİ
Kaynaklar:
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Resmî Yayınları
Doğu Anadolu Arkeoloji Enstitüsü Raporları
"Urartu Krallığı ve Doğubayazıt Kaleleri", Dr. Ayşegül Akçay, 2021
Ağrı Valiliği Kültür Envanteri
National Geographic, “Nuh’un Gemisi’nin İzinde: Ağrı Dağı’nın Gölgesindeki Sır” (2022
